Publikujemy dokument „Wskazania liturgiczno-duszpasterskie na czas Triduum Paschalnego A.D. 2021 w diecezji warszawsko-praskiej”. Jak zaznacza Biskup Warszawsko-Praski Romuald Kamiński przygotowane zalecenia mają ułatwić organizację nabożeństw z jednoczesnym wprowadzeniem norm sanitarnych.
„Mamy teraz większą świadomość. Wielu ludzi ciężko przeżywa tę pandemię, także wielu kapłanów choruje. Mądrzejsi w sposobie organizacji i bardziej doświadczeni przez ten rok, zechciejmy uszanować to wszystko, co ma być dla nas pomocne” – dodaje biskup Romuald Kamiński.
film – Bp Romuald Kamiński o wskazaniach liturgicznych na Triduum Paschalne A.D. 2021
Wskazania liturgiczno-duszpasterskie
na czas Triduum Paschalnego A.D. 2021
w diecezji warszawsko-praskiej
1. Niniejszy dokument powstał w oparciu o wytyczne Komisji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Konferencji Episkopatu Polski „Propozycja ujednoliconych wskazań na Wielki Tydzień i Triduum Paschalne 2021 dla duchowieństwa i wiernych Kościoła w Polsce odnośnie do czynności liturgicznych i duszpasterskich w czasie epidemii”.
I. Zasady ogólne
2. Kierując się troską o życie i zdrowie wiernych, uczestniczących w życiu Kościoła, usilnie proszę wszystkich księży proboszczów i rektorów kaplic na terenie diecezji warszawsko-praskiej o bardzo poważne podejście do obowiązujących zasad dotyczących liczby wiernych, którzy w jednym czasie mogą uczestniczyć w nabożeństwach.
3. Obowiązującą wciąż jest dyspensa od niedzielnego i świątecznego uczestnictwa we Mszy św. udzielona 12 marca 2020 r. przez biskupa warszawsko-praskiego i podtrzymana 16 października 2020 r. Mogą z niej skorzystać osoby chore i mające objawy infekcji (np. kaszel, katar, podwyższona temperatura itp.), a także te osoby, które mają uzasadnioną i poważną obawę przed zakażeniem.
4. Ogólna zasada, wyrażona w Katechizmie Kościoła Katolickiego, przypomina, że z obowiązku uczestnictwa w Eucharystii w święta nakazane są zwolnione wszystkie osoby „usprawiedliwione dla ważnego powodu (np. choroba, pielęgnacja niemowląt) lub też otrzymali dyspensę od ich własnego pasterza” (KKK 2181). Ważnym powodem, o którym mówi Katechizm, jest samo zagrożenie, które stwarza epidemia, dlatego osoby, które w dobrze uformowanym sumieniu podejmują decyzję o pozostaniu w domu ze względu na zagrożenie epidemią, są zwolnione przez Kościół z obowiązku świątecznej Eucharystii. Nie dotyczy to jednak osób, które zwalniając się z Eucharystii, nie zwalniają się jednocześnie z innych niekoniecznych spotkań i zgromadzeń.
5. W przypadkach organizowania transmisji liturgii za pomocą mediów internetowych nie należy używać wyrażenia „uczestnictwo w liturgii” w stosunku do osób, które oglądają ją w domach i innych miejscach. Stosownym i bardziej odpowiednim jest określenie „łączność duchowa”. Należy strzec dosłownego i fizycznego rozumienia uczestnictwa w liturgii, aby wszyscy mieli jasność co do różnicy, jaka zachodzi między byciem na zgromadzeniu, a oglądaniem czy słuchaniem go w mediach.
6. Można umożliwić wiernym uczestnictwo w liturgii na zewnątrz kościoła, na wolnym powietrzu. W tym przypadku również należy zachować odpowiednie zasady.
7. Zgodnie ze wskazaniami służb sanitarnych wierni są zobowiązani do zakrywania maską ust i nosa oraz zachowywania odpowiedniego dystansu. Obowiązek zakrywania maską ust i nosa dotyczy również koncelebransów i usługujących. Szafarze powinni także zwrócić szczególną uwagę na zachowanie higieny rąk (po umyciu i odkażeniu rąk należy trzymać je złożone i dotykać nimi tylko tego, co konieczne, unikając dotykania np. złożonymi rękami własnej twarzy w czasie modlitwy).
8. Znak pokoju należy ograniczyć do skłonu głowy. Ten gest wykonuje się w milczeniu lub wypowiada słowa: „Pokój Pański niech zawsze będzie z tobą” albo: „Pokój z tobą”, na co przyjmujący odpowiada: „Amen”. Nie wolno używać formuły: „Pokój nam wszystkim”1.
9. Nie należy udzielać Komunii Świętej pod obiema postaciami, z wyjątkiem kaplic wspólnot zakonnych, w których uczestniczą w liturgii jedynie domownicy.
10. Duszpasterze powinni rozeznać czy można bezpiecznie stosować pokropienia liturgiczne. Pokropienie nie musi mieć charakteru rozbudowanego i nie musi oznaczać dotarcia z wodą do każdego uczestnika liturgii, można np. pokropić lud stojąc w miejscu. Jeśli uzna się, że trzeba zaniechać pokropień, wypada w odpowiednim momencie wykonać nad ludem znak krzyża, używając właściwej modlitwy. Należy zadbać, aby za każdym razem w naczyniu była świeża woda do pobłogosławienia.
11. Procesje Triduum Paschalnego (procesja z Najświętszym Sakramentem w Wielki Czwartek i w Wielki Piątek) powinny one w tym czasie odbywać się w formie skromniejszej, tzn. jedynie z udziałem celebransa i asysty. Wierni powinni zaś pozostać na swoich miejscach.
12. Istnieje możliwość, aby wierni, którzy łączyli się duchowo danego dnia poprzez transmisję, mogli w wyznaczonym czasie, bezpośrednio po zakończeniu transmisji, przyjąć Komunię Świętą w kościele, podchodząc w taki sposób, aby zachować normy bezpieczeństwa.
13. Zezwala się wspólnotom zakonnym, a także kapłanom mieszkającym w Domu Księży Emerytów w Otwocku na celebracje Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek, Liturgii Męki Pańskiej w Wielki Piątek i Wigilii Paschalnej we własnych kaplicach w pełniejszym wymiarze, jeśli zachodzi realna potrzeba i możliwość oraz nie biorą w nich udziału osoby z zewnątrz.
14. Kapłani, przebywający na terenie diecezji warszawsko-praskiej i poddający się izolacji lub kwarantannie, mogą sprawować Eucharystię poza miejscem świętym, w godnym miejscu. Nie mają natomiast możliwości samodzielnego sprawowania, bez udziału wiernych, Liturgii Męki Pańskiej i Wigilii Paschalnej. Kapłanom, będącym w izolacji, pozostaje w tych przypadkach duchowa łączność drogą transmisji.
15. Osoby duchowne nie mogące uczestniczyć w Liturgii Męki Pańskiej są objęte obowiązkiem odmówienia Nieszporów, a ci, którzy nie mogą uczestniczyć w Wigilii Paschalnej mają obowiązek odmówienia sobotniej Komplety oraz Godziny czytań Niedzieli Wielkanocnej. Z tych godzin zwolnieni są jedynie ci, którzy uczestniczą w Liturgii Męki Pańskiej i Wigilii Paschalnej, uczestnictwo zaś powinno być tutaj rozumiane dosłownie i nie oznacza łączności duchowej przez media.
II. Msza Krzyżma
16. Msza Krzyżma z poświęceniem olejów będzie celebrowana w bazylice katedralnej w Wielki Czwartek o godz. 10.00. Do koncelebry zaproszeni są wyłącznie: wyżsi przełożeni męskich wspólnot zakonnych, których domy znajdują się na terenie diecezji warszawsko-praskiej, księża dziekani (lub w zastępstwie dziekana wicedziekan), wyznaczeni imiennie kapłani z instytucji centralnych i seminarium, proboszcz katedry, kapłani obchodzący w tym roku jubileusze 50. i 25. rocznicy święceń prezbiteratu, neoprezbiterzy oraz kapłani, którzy przyjęli święcenia w 2019 r.
17. Po zakończonej Mszy Krzyżma poświęcone oleje zostaną przekazane dziekanom (lub w zastępstwie wicedziekanom), którzy rozdysponują je poszczególnym parafiom. Dla umocnienia jedności prezbiterium warszawsko-praskiego usilnie prosi się księży dziekanów, aby w najbliższym czasie zorganizowali oni spotkanie wszystkich kapłanów z dekanatu, połączone z modlitwą. Wypada również w tym czasie przekazać poświęcone oleje.
III. Msza Wieczerzy Pańskiej
18. Z racji duszpasterskich, zezwala się na odprawienie drugiej Mszy św. w godzinach wieczornych, a w razie konieczności także Mszy św. w godzinach rannych2. W tym przypadku ołtarz obnaża się jedynie po ostatniej Mszy św. Nie można powtarzać procesji do kaplicy adoracji. Wypada również, aby główną Mszę Wieczerzy Pańskiej, po której odbywa się przeniesienie Najświętszego Sakramentu, koncelebrowali wszyscy kapłani, nawet jeśli celebrowali już Mszę św. o innej porze.
19. Obrzęd obmycia nóg, który zawsze jest opcjonalny, należy w tym roku pominąć.
20. Tam, gdzie względy sanitarne pozwalają na poprowadzenie procesji, można ją urządzić, przechodząc do kaplicy adoracji w uproszczonej formie, bez udziału wiernych.
21. W okresie pandemii w tym dniu kapłanom wyjątkowo zezwala się na odprawienie Mszy św. bez udziału ludu, jeśli zachodzi taka konieczność3.
IV. Wielki Piątek
22. Ze względu na wymowę Liturgia Męki Pańskiej powinna być tylko jedna. Racje duszpasterskie oraz aktualna sytuacja sprawiają, że należy zatroszczyć się, aby w tym dniu sprawowane były nabożeństwa pasyjne: droga krzyżowa i Gorzkie Żale. Rozpoczyna się również nowenna przed świętem Miłosierdzia Bożego, którą można połączyć z Koronką do Miłosierdzia Bożego. Wypada zatem wcześniej podać wiernym godziny poszczególnych nabożeństw i zachęcić do udziału tych, którzy nie będą uczestniczyć w Liturgii Męki Pańskiej. Na zakończenie nabożeństwa wierni mogą oddać cześć krzyżowi, można też sprawować obrzędy Komunii Świętej (jak podczas liturgii tego dnia).
23. Doroczna zbiórka ofiar na Boży Grób w Jerozolimie w tym roku odbywa się na całym świecie tradycyjnie w Wielki Piątek.
24. Liturgię Męki Pańskiej sprawuje się jak zwykle według schematu podanego w Mszale rzymskim, uwzględniając następujące wskazania wynikające z panującej epidemii:
a) W modlitwie powszechnej po wezwaniu 9-tym należy dołączyć wezwanie wraz z oracją końcową, zatwierdzone dla Polski przez Kongregację Kultu Bożego w 2020 r. (podane w załączniku).
b) Zalecana jest pierwsza forma wniesienia krzyża i odsłonięcie jego ramion w prezbiterium.
c) Podczas adoracji krzyża tylko przewodniczący może dokonać oddania czci przez pocałunek. Pozostali adorują krzyż przez podejście i przyklęknięcie lub skłon, z zachowaniem odpowiedniej odległości między uczestnikami. Należy pouczyć wiernych, by nie całowali krzyża.
d) Jeśli celebracja jest transmitowana, to z myślą o osobach łączących się z domów, celebrans na zakończenie adoracji powinien podnieść krzyż i tak go trzymać przez pewien czas w milczeniu, aby wierni mogli oddać duchowo cześć krzyżowi.
e) Należy pozostawić krzyż i świece w prezbiterium, aby wierni mogli adorować krzyż z właściwej odległości. W okresie epidemii zakazuje się adoracji przez ucałowanie i dotykanie.
25. Po zakończeniu Liturgii Męki Pańskiej zaleca się, aby trwała dłuższa adoracja Najświętszego Sakramentu przy Grobie Pańskim. W obecnej sytuacji umożliwi to wiernym modlitwę oraz refleksję nad dokonanym na krzyżu dziełem zbawienia. Decyzję o adoracji pozostawia się roztropnemu rozeznaniu proboszcza parafii.
V. Wielka Sobota
26. Tradycyjne błogosławienie pokarmów może zostać zorganizowane tylko pod pewnymi warunkami:
a) Zalecane jest, aby pobłogosławienie pokarmów odbywało się poza świątynią np. na placu przed kościołem lub terenie przykościelnym (otwartej przestrzeni).
b) Należy wyznaczyć konkretne godziny, kiedy odbywać się będzie pobłogosławienie i wcześniej poinformować o nich wiernych (np. o pełnych godzinach, co pół godziny, co 15 minut itp.), aby nie było sytuacji, że stoją i czekają oni dłuższy czas na zewnątrz.
c) Na zakończenie należy zachęcić do indywidualnej adoracji Najświętszego Sakramentu przy Grobie Pańskim.
27. W ciągu dnia należy umożliwić wiernym udział w adoracji Najświętszego Sakramentu przy Grobie Pańskim.
VI. Wigilia Paschalna
28. Wigilię Paschalną należy sprawować w bazylice katedralnej i kościołach parafialnych. Z racji pandemii liturgia ta może być również sprawowana w kościołach rektorskich.
29. W przygotowaniu Wigilii Paschalnej należy uwzględnić następujące wskazania:
a) Liturgia zaczyna się na zewnątrz kościoła, bądź na progu świątyni wyłącznie w otoczeniu najbliższej asysty.
b) Tam, gdzie nie rozpala się ogniska, do poświęcenia ognia można użyć znicza lub zwykłej świecy (ale nie paschalnej).
c) Poświęcenie wody i pokropienie można pominąć, jeśli jest to konieczne lub wskazane dla bezpieczeństwa sanitarnego.
30. W liturgii chrzcielnej zawsze należy zachować odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych. Chrzty dorosłych katechumenów, po uzyskaniu zgody biskupa warszawsko-praskiego, mogą być sprawowane z zachowaniem środków ostrożności co do kontaktu bezpośredniego.
VII. Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego
31. Procesję rezurekcyjną należy tak zorganizować, aby nie naruszyć wymagań sanitarnych. Może się ona odbyć wewnątrz świątyni. Roztropnej ocenie duszpasterzy pozostawia się decyzję o procesji na zewnątrz świątyni w skromniejszej formie, ale pod warunkiem przestrzegania przepisów sanitarnych. Można też zrezygnować z procesji, wtedy przy śpiewie oraz biciu w dzwony przenosi się Najświętszy Sakrament z Grobu Pańskiego na ołtarz w prezbiterium.
32. W związku z ograniczeniami co do liczby wiernych uczestniczących w liturgii, w Niedzielę Zmartwychwstania, Poniedziałek Wielkanocny oraz w II Niedzielę Wielkanocną można zwiększyć liczbę Mszy św., korzystając z uprawnienia do binacji i trynacji. W parafiach, gdzie zaistniałaby potrzeba kwadrynacji, należy o tym fakcie powiadomić Kurię Warszawsko-Praską.
Na owocne przeżywanie czasu Triduum Paschalnego z serca wszystkim błogosławię.
+ Romuald Kamiński
Biskup Warszawsko-Praski